با اینکه این روزها در اکثر مکانها و میان افراد علاقهمند، فناوری نانو در معنای اولیه، یک اصطلاح و علم شناختهشده است؛ اما بد نیست در ابتدای شروع این مبحث در این انجمن نیز نگاهی اجمالی به مفهوم و برخی کاربردهای آن داشتهباشیم:نانوتکنولوژی، فناوری جدید است که تمام دنیا را فرا گرفته استو به تعبیر دقیقتر ” نانوتکنولوژی بخشی از آینده نیست بلکه همهی آینده است” . در ایننوشتار بعد از تعریف نانوتکنولوژی و بیان کاربردهای آن، دلایل و ضرورتهای توجه بهاین فناوری آورده شدهاست. . .
تعریف نانو تکنولوژی و آشنایی با آن
نانوتکنولوژی، توانمندی تولید مواد، ابزارها و سیستمهای جدید با دردستگرفتن کنترل در سطوح ملکولی و اتمی و استفاده از خواص است که در آن سطوح ظاهرمیشود. از همین تعریف ساده برمیآید که نانوتکنولوژی یک رشته جدید نیست، بلکهرویکردی جدید در تمام رشتههاست. برای نانوتکنولوژِی کاربردهایی را در حوزههایمختلف از غذا، دارو، تشخیص پزشکی و بیوتکنولوژی تا الکترونیک، کامپیوتر، ارتباطات،حملونقل، انرژی، محیط زیست، مواد، هوافضا و امنیت ملی برشمردهاند.کاربردهای وسیعاین عرصه به همراه پیامدهای اجتماعی، سیاسی و حقوقی آن، این فناوری را بهعنوانیک زمینهی فرارشتهای و فرابخش مطرح نموده است.
هر چند آزمایشها و تحقیقاتپیرامون نانوتکتولوژی از ابتدای دهه ۸۰ قرن بیستم بطور جدی پیگیری شد، اما اثراتتحول آفرین، معجزه آسا و باورنکردنی نانوتکنولوژی در روند تحقیق و توسعه باعث گردیدکه نظر تمامی کشورهای بزرگ به این موضوع جلب گردد و فناوری نانو را به عنوان یکی ازمهمترین اولویتهای تحقیقاتی خویش طی دههی اول قرن بیست و یکم محسوب نمایند .
استفاده از این فنآوری در کلیهی علوم پزشکی، پتروشیمی، علوم مواد، صنایعدفاعی، الکترونیک، کامپیوترهای کوانتومی و غیره باعث شده که تحقیقات در زمینهی نانوبهعنوان یک چالش اصلی علمی و صنعتی پیش روی جهانیان باشد. لذا محققین، اساتید وصنعتگران ایرانی نیز باید در یک بسیج همگانی، جایگاه، موقعیت و وضعیت خویش را درخصوص این موضوع مشخص نمایند و با یک برنامهریزی علمی دقیق و کارشناسانه به حضوریفعال و حتی رقابتی سالم در این جایگاه، عرضاندام و ابراز وجود نمایند و برای چنینکاری طراحی یک برنامه منسجم، فراگیر و همهجانبه اجتنابناپذیراست.
نانوتکنولوژی و کاربردهای آن
علوم و فناوری نانو، عنصری اساسی دردرک بهتر طبیعت در دهههای آتی خواهد بود. از جمله موارد مهم در آینده، همکاریهایتحقیقاتیِ میانرشتهای، آموزش خاص و انتقال ایدهها و افراد به صنعت خواهد بود. بخشی از تأثیرات و کاربردهای نانوتکنولوژی بهشرح زیر میباشد:
۱- تولید، موادو محصولات صنعتی :
نانوتکنولوژی تغییر بنیانی مسیری است که در آینده، موجبساخت مواد و ابزارها خواهد شد. امکان سنتز بلوکهای ساختمانی نانو با اندازه وترکیب به دقّت کنترلشده و سپس چیدن آنها در ساختارهای بزرگتر، که دارای خواص وکارکرد منحصربهفرد باشند، انقلابی در مواد و فرآیندهای تولید آنها، ایجاد میکند. محقّقین قادر به ایجاد ساختارهایی از مواد خواهند شد که در طبیعت نبوده و شیمیمرسوم نیز قادر به ایجادشان نبودهاست. برخی از مزایای نانوساختارها عبارتست از : مواد سبکتر، قویتر و قابل برنامهریزی ؛ کاهش هزینهی عمر کاری از طریق کاهش دفعاتنقص فنّی؛ ابزارهایی نوین بر پایهی اصول و معماری جدید؛ بکارگیری کارخانجاتمولکولی یا خوشهای که مزیّت مونتاژ مواد در سطح نانو را دارند.
۲- پزشکی و بدنانسان:
رفتار مولکولی در مقیاس نانومتر، سیستمهای زنده را اداره میکند. یعنی مقیاسی که شیمی، فیزیک، زیستشناسی و شبیهسازی کامپیوتری، همگی به آن سمتدرحال گرایش هستند.
• فراتر از سهلشدن استفاده بهینه از دارو، نانوتکنولوژیمیتواند فرمولاسیون و مسیرهایی برای رهایش دارو (Drug Delivery) تهیه کند، کهبهنحو حیرتانگیزی توان درمانی داروها را افزایش میدهد.
• موادزیستسازگار با کارایِی بالا، از توانایی بشر در کنترل نانوساختارها حاصل خواهدشد. نانومواد سنتزی معدنی و آلی را مثل اجزای فعّال، میتوان برای اعمال نقش تشخیصی (مثل ذرات کوانتومی که برای مرئیسازی بکار میرود) درون سلولها واردنمود.
• افزایش توان محاسباتی بوسیلهی نانوتکنولوژی، ترسیم وضعیت شبکههایماکرومولکولی را در محیطهای واقعی ممکن میسازد. اینگونه شبیهسازیها برای بهبودقطعات کاشتهشده زیستسازگار در بدن و جهت فرآیند کشف دارو، الزامی خواهدبود.
۳- دوامپذیری منابع: کشاورزی، آب، انرژی، مواد و محیط زیست پاک:
نانوتکنولوژیچنانچه ذکر شد، منجر به تغییراتی شگرف در استفاده از منابع طبیعی، انرژی و آبخواهد شد و پساب و آلودگی را کاهش خواهدداد. همچنین فنّاوریهای جدید، امکانبازیافت و استفادهی مجدد از مواد، انرژی و آب را فراهم خواهند کرد. در زمینه محیطزیست ، علوم و مهندسی نانو، میتواند تأثیر قابل ملاحظهای ، در درک مولکولیفرآیندهای مقیاس نانو که در طبیعت رخ میدهد ؛ در ایجاد و درمان مسائل زیستمحیطیاز طریق کنترل انتشار آلایندهها ؛ در توسعهی فنّاوریهای “سبز” جدید که محصولاتجانبی ناخواسته کمتری دارند و یا در جریانات و مناطق حاوی فاضلاب، داشتهباشد. لازم به ذکر است، نانوتکنولوژی توان حذف آلودگیهای کوچک از منابع آبی (کمتر از ۲۰۰نانومتر) و هوا (زیر ۲۰ نانومتر) و اندازهگیری و تخفیف مداوم آلودگی در مناطقبزرگتر را دارد.
در زمینهی انرژی ، نانوتکنولوژی میتواند بهطور قابلملاحظهای کارآیی، ذخیرهسازی و تولید انرژی را تحت تأثیر قرار داده مصرف انرژیرا پایین بیاورد. بهعنوان مثال، شرکتهای مواد شیمیایی، مواد پلیمری تقویتشده بانانوذرات را ساختهاند که میتواند جایگزین اجزای فلزی بدنه اتومبیلها شود. استفادهگسترده از این نانوکامپوزیتها میتواند سالیانه ۵/۱ میلیارد لیتر صرفهجویی مصرفبنزین به همراه داشتهباشد .
یا انتظار میرود تغییرات عمدهای در فنّاوریروشنایی در ۱۰ سال آینده رخ دهد. میتوان نیمههادیهای مورد استفاده در دیودهاینورانی ( LED ) ها را به مقدار زیاد در ابعاد نانو تولید کرد. در ا مریکا ، تقریبا” ۲۰% کل برق تولیدی، صرف روشنایی (چه لامپهای التهابی معمولی و چه فلوئورسنت (میشود. مطابق پیشبینیها در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده ، پیشرفتهایی از این دست میتواندمصرف جهانی را بیش از ۱۰% کاهش دهد که ۱۰۰ میلیارد دلار در سال صرفهجویی و ۲۰۰میلیون تن کاهش انتشار کربن را بههمراه خواهدداشت .
۴- هوا و فضا :
محدودیتهای شدید سوخت برای حمل بار به مدار زمین و ماورای آن، و علاقه بهفرستادن فضاپیما برای مأموریتهای طولانی به مناطق دور از خورشید ، کاهش مداوماندازه، وزن و توان مصرفی را اجتنابناپذیر میسازد. مواد و ابزارآلات نانوساختاری،امید حل این مشکل را بوجود آوردهاست.
“نانوساختن” ( Nanofabrication ) همچنین در طرّاحی و ساخت مواد سبکوزن، پرقدرت و مقاوم در برابر حرارت، موردنیازبرای هواپیماها، راکتها، ایستگاههای فضایی و سکّوهای اکتشافی سیّارهای یاخورشیدی، تعیینکننده است. همچنین استفاده روزافزون از سیستمهای کوچکشده تمامخودکار، منجر به پیشرفتهای شگرفی در فنّاوری ساخت و تولید خواهدشد. این مسأله باتوجه به اینکه محیط فضا، نیروی جاذبه کم و خلأ بالا دارد، موجب توسعه نانوساختارهاو سیستمهای نانو – که ساخت آنها در زمین ممکن نیست- در فضا خواهدشد.
۵- امنیت ملّی:
برخی کاربردهای دفاعی نانوتکنولوژی عبارتند از: تسلط اطّلاعاتی ازطریق نانوالکترونیک پیشرفته بعنوان یک قابلیت مهم نظامی، امکان آموزش مؤثّرترنیرو، به کمک سیستمهای واقعیت مجازی پیچیدهتر حاصله از الکترونیک نانوساختاری،استفادهی بیشتر از اتوماسیون و رباتیک پیشرفته برای جبران کاهش نیروی انسانی نظامی،کاهش خطر برای سربازان و بهبود کارآیی خودروهای نظامی، دستیابی به کارآیی بالاتر (وزن کمتر و قدرت بیشتر) موردنیاز در صحنههای نظامی و در عینحال تعداد دفعات نقصفنّی کمتر و هز ینهی کمتر در عمر کاری تجهیزات نظامی، پیشرفت در امر شناسایی و درنتیجه مراقبت عوامل شیمیایی، زیستی و هستهای ، بهبود طرّاحی در سیستمهای مورد استفاده در کنترل و مدیریت عدم تکثیر سلاحهای هستهای ، تلفیق ابزارهای نانو ومیکرومکانیکی جهت کنترل سیستمهای دفاع هستهای . در بسیاری موارد، فرصتهای اقتصادیو نظامی مکمّل هم هستند. کاربردهای درازمدت نانوتکنولوژی در زمینههای دیگر،پشتیبانیکنندهی امنیت ملّی است و بالعکس.
۶- کاربرد نانوتکنولوژی در صنعت الکترونیک:
ذخیرهسازی اطلاعات در مقیاس فوق العاده کوچک، با استفاده از اینفناوری میتوان ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات را در حد ۱۰۰۰ برابر یا بیشتر افزایش دهدو نهایتاً به ساخت ابزارهای ابرمحاسباتی به کوچکی یک ساعت مچی منتهی شود.
ظرفیت نهایی ذخیرهی اطلاعات به حدود یک ترابیت در هر اینچ ربع برسد، واین امر موجب میشود که ذخیره سازی ۵۰ عدد DVD یا بیشتر در یک هارد دیسک با ابعادیک کارت اعتباری شود.
ساخت تراشهها در اندازههای فوقالعاده کوچک به عنوانمثال در اندازههای ۳۲ تا ۹۰ نانو متر، تولید دیسکهای نوری ۱۰۰ گیگا بایتی دراندازههای کوچک نیز میباشد.
– تاریخچه فناوری نانو در جهان
چهل سالپیش Richard Feynman ، متخصص کوانتوم نظری و دارنده جایزه نوبل، درسخنرانی معروفخود در سال ۱۹۵۹ با عنوان ” آن پایین فضای بسیاری هست “( Ther is plenty of room in the bottom ) به بررسی بعد رشد نیافته علم مواد پرداخت. وی درآن زمان اظهار داشت : “اصول فیزیک، تا آنجایی که من توانایی فهمش را دارم، بر خلاف امکان ساختن اتم بهاتم چیزها حرفی نمیزنند.” او فرض را بر این قرار داد که اگر دانشمندان فراگرفتهاند که چگونه ترانزیستورها و دیگر سازهها را با مقیاسهای کوچک بسازند، پس ماخواهیم توانست که آنها را کوچک و کوچکتر کنیم. در واقع آنها به مرزهای حقیقیشاندر لبههای نامعلوم کوانتوم نزدیک خواهند بود بهطوری که یک اتم را در مقابل دیگریبهگونهای قرار دهیم که بتوانیم کوچکترین محصول مصنوعی و ساختگی ممکن را ایجادکنیم.
– با استفاده از این فرمهای بسیار کوچک چه وسایلی میتوانیم ایجادکنیم؟
Feynman در ذهن خود یک “دکتر مولکولی” تصور کرد که صدها بار از یکسلول منحصربه فرد کوچکتر است و میتواند به بدن انسان تزریق شود و درون بدن برایانجام کارِی یا مطالعه و تایید سلامتی سلولها و یا انجام اعمال ترمیمی و بهطور کلیبرای نگهداری بدن در سلامت کامل به سیر بپردازد. در بحبوبه سالهای صنعتی کلمهی “بزرگ” از اهمیت ویژهای برخوردار بود. مثل علوم بزرگ، پروژههای مهندسی بزرگ وغیره حتی کامپیوترها در دهه ۱۹۵۰ تمام طبقات ساختمان را اشغال میکردند. ولی ازوقتی Feynman نظرات و منطق خود را بازگو کرد، جهان روندی بهسوی کوچک شدن در پیشگرفت.
Marvin Minsky تفکرات بسیار باروری داشت که میتوانست به اندیشههای Feynman قوت ببخشد. Minsky پدر یابنده هوشهای مصنوعی دهه ۷۰-۱۹۶۰ جهان را درتفکراتی که مربوط به آینده مِیشد، رهبری میکرد. در اواسط دههی ۷۰ ، Eric Drexler کهیک دانشجوی فارغ التحصیل بود، Minskey را بهعنوان استاد راهنما جهت تکمیلپایاننامهاش انتخاب کرد و او نیز این مسئولیت را بر عهده گرفت. Drexler سبت بهوسایل بسیار کوچک Feynman علاقهمند شده بود و قصد داشت تا در مورد تواناییهای آنهابه کاوش بپردازد. Minskey نیز با وی موافقت کرد. Drexler در اوایل دهه ۸۰، درجهاستادی خود را در رشته علوم کامپیوتر دریافت کرده بود و گروهی از دانشجویان را بهصورت انجمنی به دور خود جمع نموده بود. او افکار جوانترها را با یک سری ایدهها کهخودش “نانوتکنولوژی” نامگذاری کرده، مشغول میداشت. Drexler اولین مقالهی علمی خودرا در مورد نانوتکنولوژی مولکولی (MNT) در سال ۱۹۸۱ ارایه داد. او کتاب Engin of Creation:The Coming Era of Nanotechnology را در سال ۱۹۸۶ به چاپ رساند. Drexler تنها درجه دکتری در نانوتکنولوژی را در سال ۱۹۹۱ از دانشگاه MIT دریافت داشت. او یکپیشرو در طرح نانوتکنولوژی است و هماکنون رئیس استیتو Foresight و Research Fellow میباشد.
– تعیین بودجه های کلان در کشورهای صنعتی برای تحقیقات در زمینهنانوتکنولوژی
بسیاری از کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه (در حدود ۳۰کشور)، برنامههایی را در سطح ملی برای پشتیبانی از فعالیتهای تحقیقاتی و صنعتینانوتکنولوژی تدوین و اجرا مینمایند. زیرا نانوتکنولوژی به عنوان انقلابی در شرفوقوع، آیندهی اقتصادی کشورها و جایگاه آنها در جهان را تحت تأثیر جدی قرار خواهد دادو این مسأله در این کشورها توسط صاحبنظران و محققان تبیینشده و برای مدیراناجرایی به صورت یک امر شفاف و قطعی درآمده است. در بخشی از این کشورها، در یکی دوسال اخیر تحرکات شدیدی از طرف دولتها برای سرعت بخشیدن به توسعه نانوتکنولوژی صورتگرفته و فعالیتهایی که تا قبل از این به صورت خودجوش توسط محققان انجام میگرفتهاست، با تشویق و حمایتهای مستقیم دولت ادامه یافتهاند که در این قسمت نمودار ستونیمیزان سرمایه گذاری دولتها آورده شده است:
– اهمیت مطرح شدنطرح
همانگونه که اشاره شد بسیاری از کشورهای پیشرفته و درحال پیشرفت،برنامههایی را برای پشتیبانی از فعالیتهای تحقیقاتی و صنعتی نانوتکنولوژی تدوین واجرا مینمایند. اما یک سوال مهم برای کشور ما و بسیاری از کشورها که هنوز بهنانوتکنولوژی به عنوان تمدن آینده علمی توجه کافی نکردهاند، این است که آیا بایدبا این روند همراه شد یا نه؟ توجه به فضای بسیار بزرگ و در حال ایجاد نانوتکنولوژیو حجم وسیع فعالیتهای مربوط به آن در دنیا، این باور را به انسان القاء میکند کهدیر یا زود باید آینده را دید و برای ورود به آن اقدام نمود.
۱-۱) ورود کشورها به عرصه نانوتکنولوژی اجتنابناپذیر است.
بسیاری از صاحبنظران و محققان،نانوتکنولوژی را مساوی آینده دانستهاند. به عنوان نمونه کمیته مشاوران رئیسجمهورآمریکا در علوم و فناوری در تأیید برنامه ملی نانوتکنولوژی برای سال ۲۰۰۱، ازنانوتکنولوژی به عنوان محور آینده جهان یاد میکند. به دلیل تأثیرات این فناوری براکثر فناوریهای موجود، عقیده صاحبنظران این است که متخصصان رشتههای مختلف بدونگرایش به مباحث مقیاس نانو در دهههای آینده فرصتی برای رشد نخواهند داشت و شکوفاییبسیاری از فناوریهای مهم ازجمله فناوری اطلاعات و بیوتکنولوژی به عنوان دو دستاوردبسیار عظیم قرن بیستم بدون بهرهگیری از نانوتکنولوژی دچار اختلال خواهندشد. ازاین جهت این مسئله برای دانشگاهیان، محققان و مسؤولان هر کشور امری حیاتیاست.
۲-۲) دلایل اساسی ضرورت ورود کشور به عرصهی نانوتکنولوژی
علاوه برموضوع فوق، میتوان دلایل زیر را برای اجتنابناپذیری ورود کشورهایی چون ایراناقامه نمود:
١۲-٢۱) تاثیر اساسی نانوتکنولوژی در رشد و پیشرفت بسیاری ازفناوریها
ماهیت فرارشتهای علوم و فناوری نانو به عنوان توانمندی تولیدمواد، ابزارها و سیستمهای جدید با دقت اتم و مولکول، موجب تعریف کاربردهای بسیاریزیادی در عرصههای مختلف علمی و صنعتی شده است. برای نانوتکنولوژی کاربردهای بسیاریرا در حوزههای دارو و غذا و بهداشت، درمان بیماریها، محیطزیست، انرژی، الکترونیک،کامپیوتر و اطلاعات، مواد، ساخت و تولید، هوافضا، بیوتکنولوژی و کشاورزی و امنیتملی و دفاع برشمردهاند. به همین دلیل بر تمام فناوریها تأثیر گذاشته و دیر یا زودباید شاهد محصولات آنها بود. به عنوان نمونه در بخش پزشکی و بهداشت، یک زمینهی کاریبسیار مهم، سیستم توزیع دارو در داخل بدن میباشد. مصرف دارو در حال حاضر به صورتحجمی است در حالی که سلولهای خاصی از بدن نیازمند آن میباشند. در روش جدید دارو باوسایل ترزیق متفاوت با امروزه به صورت مستقیم به سمت سلولهای مشخص جهتگیری شده ودارو به محل نیاز تحویل داده میشود. با همین مکانیزم، بیماریهای بزرگ و کوچک درآغاز شکلگیری قابل تشخیص و درمان خواهند بود. یا در بخش مواد، پروژههایی در دستکار میباشد که موادی با وزن بسیار کم و خواص بسیار مناسب تولید شوند. کاربرد اینمواد در ساختمان، خودرو، هواپیما و بسیاری از ملزومات زندگی انسانها دیدهخواهدشد. بنابراین عرصه بسیار وسیع نانوتکنولوژی که زندگی انسانها را نیز در برخواهد گرفت،خود القاءکننده این نتیجه خواهد بود که نمیتوان به روی آن چشم بست.
٢۲-٢۲) تأثیر نانوتکنولوژی بر امنیت جهانی
از نظر دفاعی، نانوتکنولوژی برای کشورها،هم فرصت است هم تهدید. به لحاظ کاربردهای بسیار زیادی که این فناوری میتواند درامور نظامی داشته باشد، گرایش زیادی در بخش دفاعی کشورها به تحقیق و توسعهینانوتکنولوژی صورت گرفته است. این کاربردها از لباسهای مانع خطر تا پرندههای بسیارکوچک، تجهیزات اطلاعاتی و بسیاری موارد دیگر است که هماکنون با حمایتوزارتخانههای دفاع کشورهایی چون آمریکا، ژاپن و برخی کشورهای اروپایی به صورتپروژههای تحقیقاتی در حال انجام هستند. از این جهت این فناوری برای کشورها یکتهدید محسوب میشود. اما برای کشورهایی که بتوانند با استفاده از روند موجود،جایگاهی را در آینده امنیت جهانی برای خود در نظر بگیرند، یک فرصت خواهد بود. باتوجه به اینکه این کاربردها بسیار متنوع هستند، هر کشوری میتواند زمینهای را برایپیشگامی در جهان سهم خود نماید و در آینده رقابتهای بینالمللی نقشی داشتهباشد.
۲٣-٢۳) شکلگیری بازارهای بسیار بزرگ
شواهد موجود نشان میدهد کهدرصد بالایی از بازارهای محصولات مختلف متکی بر نانوتکنولوژی خواهد بود و به همیندلیل دولتها و شرکتهای بزرگ و کوچک به دنبال کسب جایگاهی برای خود در این بازارهاهستند. میهیل روکو، رئیس کمیتهی علوم و فناوری نانو در ریاستجمهوری آمریکا طیمقالهای در ماه می سال ۲۰۰۱، پتانسیل نانوتکنولوژی برای تغییر چشمگیر در اقتصادجهانی را یادآوری نموده است. بر مبنای پیشبینی وی و بخش دیگری از صاحبنظران در دهالی ۱۵ سال آینده نانوتکنولوژی بازار نیمههادی را به طور کامل تحت تأثیر قرارخواهد داد. خبرهایی نیز که اخیراً از شرکتهای اصلی سازنده پردازندههای کامپیوتر درآمریکا و ژاپن منتشر شده است، از ورود پردازندههای حاوی یک میلیارد نانوترانزیستورتا قبل از ۱۰ سال آینده حکایت دارد. به عنوان مثال شرکت اینتل اعلام نموده است کهدر سال ۲۰۰۷ پردازندههای متکی بر نانوترانزیستور را با قدرت و سرعت بسیار بیشتر ومصرف کمتر نسبت به آخرین دستاوردهای امروزی نیمههادیها وارد بازار خواهدکرد.
در بخش دارو نیز پیشبینی شده است تا ۱۰ الی ۱۵ سال آینده نیمی از اینصنعت متکی بر نانوتکنولوژی خواهد بود که خود نیاز به وسایل تزریق جدید و آموزشهایپزشکی روزآمد خواهد داشت یادر مورد موادشیمیایی، فقط ذکر بازار ۱۰۰ میلیارد دلاریکاتالیستها که تا ۱۰ سال آینده به طور کامل متکی بر کاتالیستهای نانوساختاری خواهدبود برای نشان دادن اهمیت بحث کافی است. از هماکنون بازار بزرگی برای بکارگیریمواد جدید در محصولات فعلی در حال شکلگیری است. موادی که میتوانند خواص جدید وفوقالعادهای به محصولات موجود بخشیده و موجب کاهش قیمت آنها شوند. به عنوان نمونهنانولولههای کربنی ( Carbon Nanotubes ) با وزن بسیار کمتر و استحکام بسیار بیشترنسبت به موادی چون فولاد، بخش زیادی از صنایع را در آینده تحت تاثیر قرار خواهدداد.
در کنار این پیشبینیها، این سؤال باید مطرح شود که جایگاه کشورهاییکه به نانوتکنولوژی دسترسی ندارند، در بازارهای آینده و اقتصاد جهانی چه خواهد بود. با توجه به اینکه سهم هر کشور یا بنگاه در زمان شکلگیری یک بازار تثبیت میشود،زمان سرمایهگذاری برای رسیدن به جایگاه مناسب، همین امروز است.